Met een gastcolumn over datadilemma’s stonden wij in de InformatieProfessional 06 / 2022.
Datadilemma’s
Onderzoek levert data op, en voor die data is sinds de invoering van de AVG een lastige hobbel opgeworpen die ongelimiteerde exploitatie in de weg staat: doelbinding. Het gaat hier om het principe dat data verzameld voor het ene doel niet zonder toestemming van degene waarover die data gaan overgedragen mogen worden aan een andere partij die er andere dingen mee gaat doen. Dat maakt juridisch correct overdragen van data vanzelfsprekend lastiger. Gevolg: met enige regelmaat worden berichten gepubliceerd waarin wordt gesteld dat privacy best belangrijk en zorgvuldigheid een groot ding is, maar de AVG vaak een sta-in-de-weg vormt voor de effectieve bestrijding van criminaliteit, een gezonde bedrijfsvoering of een groeiende economie.
Er blijft, kortom, veel te veel onbenut potentieel bij de datasets die op de plank liggen te verstoffen. Met een aanpassing van de Wet hergebruik van overheidsinformatie (Who) uit 2015 hoopt de overheid enkele barrières uit de weg te ruimen. De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) is om advies gevraagd en stelt: ‘Het wetsvoorstel moet ervoor zorgen dat zo veel mogelijk overheidsdata beschikbaar worden gesteld, bijvoorbeeld voor onderzoek, maar ook voor commercieel gebruik. Die data moeten volgens het voorstel ook doorzoekbaar zijn met software en te combineren zijn met andere data.
Hergebruik persoonsgegevens
Precies daarover schrijft de AP in haar jaarverslag over 2021: ‘Er komen steeds meer producten en diensten waarbij persoonsgegevens worden gebruikt en/of verzameld. Deze producten en diensten creëren vervolgens meer data. Dit heeft voordelen: de data kunnen worden gebruikt om bijvoorbeeld gericht producten en diensten aan te bieden, maar ook nadelen: er vindt steeds meer ongeoorloofde doorverkoop van persoonsgegevens aan derden plaats, die vervolgens kunnen worden gebruikt om ons te beïnvloeden en te sturen.’De autoriteit vindt dat de Who op het gebied van hergebruik van persoonlijke gegevens te ver gaat. In haar advies aan het kabinet (11 augustus) pleit zij ervoor om in de wet op te nemen dat hergebruik van persoonsgegevens in openbare registers in principe verboden is.
Vraag en aanbod
Er is groeiende twijfel of de op rechten gebaseerde benadering wel zo effectief is, waarbij een individuele burger via een autoriteit zou kunnen afdwingen dat persoonlijke data niet worden gebruikt. Tegelijkertijd is er in een kapitalistisch systeem ook een alternatief: de notie dat de waarde van data te bepalen is door de mechanismen van vraag en aanbod. Wie data heeft die een ander graag wil hebben, heeft in dat model de mogelijkheid om economisch voordeel te trekken uit dat bezit. In dat licht bezien dringt zich de associatie op met een suggestie die Barbara Baarsma begin augustus opwierp om via economische mechanismen de uitstoot van CO2 te beperken.
Haar idee: geef ieder individu het recht op een vaste hoeveelheid CO2-uitstoot en maak dat recht vervolgens verhandelbaar. Gebruik je je emissierecht niet, dan kun je dat aan de hoogste bieder op een ‘emissierechtenbeurs’, waar vraag en aanbod de prijs van emissierechten bepalen, verkopen. Ze oogstte een storm van kritiek, en de Rabobank zag zich genoodzaakt afstand te nemen van dit ‘gedachte-experiment’.
Fair data economy
Toch is het idee van een beurs zo gek nog niet, mits je ervoor kunt zorgen dat de markt niet gekaapt wordt door commerciële ‘winner takes all’ verdienmodellen waarin de netwerkeconomie grossiert. Vanuit die gedachte wordt door een Nederlands conglomeraat (met steun van de EU) gewerkt aan de ‘Amsterdam Data Exchange’ – een poging om een ‘fair data economy’ tot stand te brengen op basis van samenwerken vanuit gedeelde waarden. AMdEx (amdex.eu) is een fieldlab met het sympathieke doel om macht over wat met data gebeurt weer iets meer terug te krijgen bij het individu.
Of dat voldoende gewicht in de schaal legt bij het touwtrekken over data-eigenaarschap valt te bezien. Maar bouwen aan een concreet alternatief voor persoonlijke data als exclusief verdienmodel van monopolisten is nog altijd beter dan het besef dat als je privacyrecht eenmaal geschonden is, je daaraan nauwelijks iets kunt doen.
Nog geen abonnement op de InformatieProfessional? Bestel een proefexemplaar InformatieProfessional.